Абдрахматов К.Е., Калысова Ж.К., Мураталиева Ж.З.
Институт сейсмологии НАН КР, г. Бишкек, Кыргызстан
НОВЕЙШАЯ СТРУКТУРА СЕВЕРНОГО ТЯНЬ-ШАНЯ И ЗЕМЛЕТРЯСЕНИЯ
Исследование новейшей структуры является одной из актуальнейших задач сейсмологии. В статье приведены структурное положение очагов землетрясений и конфигурация плейстосейстовых областей сильных землетрясений Северного Тянь-Шаня, которые зависят в основном от двух факторов: строения среды, в которой происходит накопление напряжений и разрядка сейсмической энергии, и характера, и места приложения сил, вызывающих эти напряжения. На сочленении Тянь–Шаня и Казахского щита сформировались новейшие и современные активные структуры Кыргызского, Заилийского и Кунгейского поднятий, а также Чуйской, Илийской, Иcсык–Кульской впадин. Литосфера Казахского щита поддвигается в южном направлении, а литосфера Тянь–Шаня надвигается в северном направлении. В зонах активных разломов проявились исторические сильные и катастрофические землетрясения, такие как Меркенское (1865, MLH=6.4), Беловодское (1885, MLH=6.9), Верненское (1887, MLH=7.3), Чиликское (1889, MLH=8.3), Кеминское (1911, MLH=8.2), Кемино-Чуйское (1938, MLH=6.9), Жаланаш-Тюпское (1978, MLH=6.6), Байсорунское (1990, MLH=6.0). Широко развиты сейсморазрывы и сейсмооползни сильных палеоземлетрясений.
ТҮНДҮК ТЯНЬ-ШАНДЫН ЖАҢЫ ТҮЗҮЛҮШҮ ЖАНА ЖЕР ТИТИРӨӨЛӨР
Жаңы структураны изилдөө сейсмологиянын эң актуалдуу милдеттеринин бири болуп саналат. Макалада Түндүк Тянь-Шандагы жер титирөө булактарынын структуралык абалы жана плейстозеисттик аймактардын конфигурациясы берилген, алар негизинен эки фактордон көз каранды: стресс топтолгон жана сейсмикалык энергия бөлүнүп чыккан чөйрөнүн структурасы, ошондой эле жаратылыш жана бул чыңалууларды пайда кылган күчтөрдүн колдонулуучу жери. Тянь-Шань менен Казак калканы кошулган жерде Кыргыз, Иле жана Күнгөй көтөрүлүштөрүнүн, ошондой эле Чүй, Иле, Ысык-Көл ойдуңдарынын акыркы жана азыркы активдүү структуралары пайда болгон. Казак Калканынын литосферасы түштүккө, ал эми Тянь-Шань литосферасы түндүккө жылып баратат. Меркен (1865, MLH==6.4), Беловодск (1885, MLH=6.9), Вернен (1887, MLH=7.3), Чилик (1889, MLH=8.3), Кемин (1911, MLH=8.2), Кемин-Чүй (1938, MLH=6.9), Жалаңаш-Түп (1978, MLH=6.6), Байсорун (1990, MLH=6.0) сыяктуу тарыхый күчтүү жана катастрофалык жер титирөөлөр пайда болду. Күчтүү палео-жер титирөөлөрдүн сейсмикалык жарылуулары жана сейсмикалык көчкүлөрү кеңири өнүккөн.
THE MODERN STRUCTURE OF THE NORTHERN TIEN SHAN AND THE EARTHQUAKES
The study of the newest structure is one of the most urgent tasks of seismology. The article presents the structural position of earthquake sources and the configuration of pleistoseist areas of strong earthquakes in the Northern Tien Shan, which depends mainly on two factors: the structure of the environment in which stress accumulates and seismic energy is released, and the nature and place of powers application that caused these stresses. At the junction of the Tien Shan and the Kazakh shield, the latest and modern active structures of the Kyrgyz, Trans-Ili and Kungey uplifts, as well as the Chu, Ili, Issyk-Kul depressions were formed. The lithosphere of the Kazakh shield is moving south, while the Tien Shan lithosphere is moving north. Historical strong and catastrophic earthquakes, such as Merken (1865, MLH=6.4), Belovodsk (1885, MLH=6.9), Vernensk (1887, MLH=7.3), Chilik (1889, MLH=8.3), Kemin (1911, MLH=8.2), Kemino-Chu (1938, MLH=6.9), Zhalanash-Tyup (1978, MLH=6.6), Baysorun (1990, MLH= 6.0). Seismic ruptures and seismic landslides of strong paleo-earthquakes are widely developed.